辟( ) 甲骨文合集8695,殷 ……辟……方。
 甲骨文合集17356,殷 ……辟……
 大盂鼎,殷周金文集成2837,西周早期 隹(唯)殷 (邊)𥎦(侯)田(甸)雩(與)殷正百辟率 (肆)于酉(酒),古(故)喪𠂤(師)。
 史牆盤,殷周金文集成10175,西周中期
叀(惠)乙且(祖) (弼)匹氒辟。
 𤼈鐘, 殷周金文集成248, 西周中期 用辟先王。
 𤼈鐘, 殷周金文集成249, 西周中期 用辟先王。
 大克鼎,殷周金文集成2836,西周晚期
克龏(恭)保氒辟龏(恭)王。
 伯公父簠,殷周金文集成4628,西周晚期 我用召卿事(士)辟王。
 盨, 殷周金文集成4469, 西周晚期 用辟我一人。
 郭店楚墓竹簡·五行47,戰國 辟而智(知)之,胃(謂)之進之。
 睡虎地秦墓竹簡·秦律十八種199,戰國至秦 内史雜歲讎辟律於御史。
 長沙馬王堆二、三號漢墓·十問18,西漢 長生之稽,偵用玉閉,玉閉時辟,神明來積。
 馬王堆漢墓帛書·老子甲本卷後古佚書,西漢 辟(譬)而知之,胃(謂)之進之。
 壓勝錢,考古學報1983年04期,西漢 辟兵莫當。
 蒼山元嘉元年畫像石墓題記,東漢 中直柱,隻結龍,主守中霤辟邪殃。
 郃陽令曹全碑陽,東漢 仍辟涼州,常爲治中、别駕。
 巴郡太守樊敏碑,東漢 布化三載,遭離母憂。五五斷仁,大將軍辟。
 衛尉卿衡方碑,東漢 仕郡辟州,舉孝廉,除郎中,即丘侯相,膠東令。
 雁門太守鮮于璜碑陽,東漢 復應三公之招,辟太尉府,除西曹屬。
 薌他君石祠堂石柱題記,東漢 不辟晨夏,負土成墓。
 沛相楊統碑陽,東漢 皋司累辟。
 大尉楊震碑,東漢 大將軍辟舉茂才,除襄城令,遷荆州刺史,東萊、涿郡太守。
 高陽令楊著碑陽,東漢 歷五官掾功曹、司隸從事,仍辟大尉,遷定潁侯相。
 圉令趙君碑,東漢 州辟從事。
 晉皇帝三臨辟雍皇太子再莅盛德頌額,晉 大晉龍興皇帝三臨辟雍皇太子又再莅之盛德隆熙之頌。
 王基斷碑,三國魏 舉孝廉,司徒辟,州輒請留以自毗輔。後辟大將軍府。
 曹天度造像記,北魏 皇太后皇太子……無窮,大遼百辟,□亡宗□,□沉楚炭,有形未□,菩提是獲。
 邢巒妻元純阤墓誌,北魏 兼機情獨悟,巧思絶倫,詩書禮辟,經目悉覧,紘綖組絍,入手能工。
 暴永墓誌,隋 辟功曹。
 郭王墓誌,隋 起家廼辟爲州主簿。
 申穆及妻李氏墓誌,隋 初,郡辟主簿。
 張景略墓誌,隋 於是弱齡表異,聲振朝野,欲止不能,遂被徵辟。
 劉淵墓誌,隋 不應州郡之辟。
 盧文構墓誌,隋 明鍳在躬, 弘㢡被物, 儀形列辟,領袖人倫。
 吴嚴墓誌,隋 臺省之官頻加徵辟。
 元鍾墓誌,隋 魏孝武皇帝或懷珠以馭百辟。
 崔祐甫墓誌,唐 有獻貓乳鼠者,百辟皆賀,公獨不賀。
 石經五經,唐 辟,婢亦反。 《説文》: “辟,法也。从卩从辛,節制其辠也; 从口,用法者也。凡辟之屬皆从辟。” “辟”之初文从卩从辛。所从之卩,象人屈膝形; 从辛則表示罹罪受罰(“辛”字甲骨文本取象於當時一種用作刑具的青銅鑿)。字本表示人服於罪罰,藉以彰顯法之威力。西周金文追加“璧”之象形初文“○”,以爲聲符,遂爲定制。開成石經《五經文字》釋其音義甚詳: “辟,婢亦反,君也。又匹亦反,法也。又便辟之辟。經典多借用爲邪僻之僻。又爲隱避之避。或爲開闢之闢。《禮記》終辟,音毗; 由辟,音弭。又爲擗踴之擗。《春秋傳》又爲壁壘之壁。”
辟闢★繁◎常★常◎常
辟,表意,甲骨文、金文、小篆从辛,象以刑具对屈膝而跪的人施刑之形,本义读bì,施加刑法,引申为法度、避免(与“避”同)等;又读pì,开拓、开辟等,后作“闢”。闢,形声,从門,辟声,读pì,本义为开启门户,引申为打开、开拓、驳斥、透彻等。《简化字表》把“闢”简作“辟”,采用同音通用字。 【辨析】 ❶“辟”与“闢”不是等义简繁字。 ❷以“辟”作音符构成的形声字读音不同。bì:避、壁、臂、璧∣pī:劈、霹∣pǐ:癖∣pì:僻、譬∣bò:擘、檗。 【构词】 大辟(大辟)∣复辟(復辟)∣辟邪(闢邪)∣辟谣(闢謠)∣开辟(開闢)∣精辟(精闢) 辟bì (甲) 会意字,可分解为尸、口、辛。甲骨文左边是一个跪着的人,右边是行刑用的刀(辛),“口”( )像一颗人头,其意为一刀过后,人头落地。这是舜帝所定的“五刑”之最——大辟(砍头)。后把“结果人的性命”改为形声字“毙”。谐“辟”之音。本为刑,引申为掌握生杀大权的人,故“天子诸侯通称辟”。(《尔雅·释训》)作声符生成的字有: bì 壁(墙壁) 避(逃避) 臂(手臂) 璧(完璧归赵) 襞(折叠衣裙) 薜(“惊风乱飐芙蓉水,密雨斜侵薜荔墙。”——柳宗元《登柳州城楼寄四刺史》) 嬖(《说文》:“便嬖,爱也。”) pi 阴平:劈(劈开) 霹(霹雳) 噼(象声词) 上声:癖(癖好) 擗(擗踊) 去声:僻(偏僻) 譬(譬如) 甓(即“砖块”) bò 擘(巨擘) 檗(黄檗) 相关链接 辟,多音字,《广韵》、《集韵》所收读音有:博厄切,音百,故有bò声。
150.趣談“辟”字辟,像犯人被押赴刑場,將被砍頭的場面。大辟是古代的死刑,“辛”就是刑具“刀”,“辟”借爲法度。加“刀”爲“劈”,這樣一個“劈”字裏就藏了兩把刀。
*辟bì13画 辛部 (1) 君主: 复~。 (2) 〈书〉征召;举荐: 征~。 (3) 〈书〉排除: ~邪。 另见pì(309页)。
*辟1pì13画 辛部 〈书〉法律;刑法: 大~(古代指死刑)。
*辟2(闢)pì (1) 开发;开拓: 另~蹊径|这一带将~为新的旅游区。 (2) 透彻: 精~|透~。 (3) 驳斥或排除(不正当的言论): ~谣|~邪说。 另见bì(22页)。
|